در سپیده‌دم ششم اردیبهشت‌ماه ۱۴۰۴، صدایی مهیب، سکوت بندرعباس را در هم شکست و خبری تکان‌دهنده منتشر شد: انفجاری عظیم در قلب تپنده تجارت ایران، بندر استراتژیک شهید رجایی. این رخداد سهمگین که با برجای گذاشتن خساراتی گسترده به زیرساخت‌ها و تلفات جانی و مصدومیت‌های متعدد همراه بود، فعالیت‌ها را در این شاهرگ حیاتی اقتصاد کشور به وقفه کشاند [۱]. بندر شهید رجایی، به عنوان بزرگترین پایانه کانتینری و یکی از کلیدی ترین بنادر تجاری ایران، نقشی محوری در جریان واردات و صادرات کشور، از جمله کالاهای اساسی نظیر روغن خوراکی، ایفا می‌کند. مقاله پیش رو، ضمن واکاوی ابعاد این حادثه، به تحلیل تخصصی پیامدهای آن بر زنجیره شکننده تأمین و بازار روغن خوراکی ایران و همچنین شرکت‌های فعال این صنعت در بازار سرمایه می‌پردازد.
نقش بندر شهید رجایی در تجارت ایران
اهمیت راهبردی و نقش‌آفرینی در زنجیره تأمین روغن جایگاه بندر شهید رجایی در نقشه تجارت خارجی ایران بی‌بدیل است؛ مدیریت نزدیک به ۸۵ الی ۹۰ درصد از کل ترافیک کانتینری کشور و سهمی غالب در مجموع مبادلات تجاری، گواهی بر این مدعاست [۲]. آمارها نشان می‌دهد حجم عملیات تخلیه و بارگیری در این مجتمع عظیم بندری در سال ۱۴۰۳ به حدود ۸۰ میلیون تن افزایش یافته [۳] و این بندر پس از بندر امام خمینی (ره)، دومین دروازه بزرگ وارداتی کشور به شمار می‌رود.
با این وجود، در خصوص سهم دقیق این بندر در واردات کالاهای اساسی، از جمله روغن خوراکی، روایت‌ها اندکی متفاوت است. در حالی که برخی آمارها سهم آن را نسبتاً محدود (حدود ۴ تا ۸ درصد) و نقش اصلی را بر عهده بندر امام خمینی (ره) (با سهم حدود ۵۸ درصد) می‌دانند [۴]، گزارش‌های دیگر و شواهد میدانی، از جمله وجود ۳ پایانه تخصصی نگهداری روغن خوراکی با ظرفیت قابل توجه ۳۷۰ هزار تن [۵] و واردات سالانه حدود ۲ میلیون تن انواع کالای اساسی از طریق اسکله شهید رجایی [۶]، بر اهمیت عملیاتی آن در این حوزه نیز صحه می‌گذارند.
تاثیرات سانحه اسکه شهید رجایی بر اقتصاد
توقف عملیات و هاله‌ای از ابهام بر میزان خسارات فاجعه انفجار، به فلج شدن موقت فعالیت‌ها در بندر شهید رجایی انجامید. گمرک ایران با صدور دستور توقف ارسال محموله‌ها [۷] و هدایت برخی کشتی‌ها به بنادر دیگر [۸]، کوشید تا از آشفتگی بیشتر جلوگیری کند. با این همه، ابهام گسترده‌ای پیرامون میزان دقیق خسارات وارده به زیرساخت‌ها، اسکله‌ها و محموله‌های دپو شده، از جمله ذخایر احتمالی روغن خوراکی، سایه افکنده است.
اظهارات رسمی مبنی بر از سرگیری سریع عملیات [۹] و محدود بودن آسیب‌ها به یک زون از چهارده زون عملیاتی [۱۰]، با گزارش‌های میدانی و اظهارات شاهدان عینی که از تداوم آتش‌سوزی تا پاسی از روز بعد [۱۱] و شیوه‌های نامناسب و پرخطر نگهداری کالاها در محوطه بندر حکایت داشتند [۱۲]، در تضاد بود. این تناقض‌ها، برآورد دقیق خسارات و زمان بازگشت بندر به ظرفیت کامل را دشوار می‌سازد.
تبعات اقتصادی و آشفتگی در زنجیره تأمین لرزه‌های این اتفاق به سرعت به بازارهای مالی و اقتصادی کشور رسید. جهش ناگهانی نرخ ارز در بازار آزاد [۱۳]، تنها یکی از نشانه‌های نگرانی عمیق فعالان اقتصادی از پیامدهای این رخداد بود. توقف یا کندی فعالیت در بندری که سالانه نزدیک به ۹ میلیارد دلار ارزآوری صادراتی دارد (معادل حدود ۲۵ میلیون دلار در روز) [۱۴]، زیان هنگفتی را به صورت روزانه بر اقتصاد ایران تحمیل می‌کند.
فراتر از زیان مستقیم مالی، اختلال در عملکرد بندر شهید رجایی، کل زنجیره تأمین کشور، از جمله صنعت روغن خوراکی، را با چالش‌های جدی روبرو می‌سازد. تأخیر در ورود مواد اولیه (روغن خام) و تخلیه آن، افزایش هزینه‌های حمل و نقل بین‌المللی و داخلی به دلیل تغییر مسیر و تراکم در بنادر جایگزین، و فشار مضاعف بر سیستم لجستیک کشور، از جمله پیامدهای محتمل است. به گفته کارشناسان، کمبود برخی اقلام و افزایش قیمت‌ها در هفته‌ها و ماه‌های آتی دور از انتظار نیست [۱۲]. همچنین، شرکت‌های بیمه طرف قرارداد با خسارات سنگینی مواجه خواهند شد که می‌تواند ثبات مالی آنها را نیز تحت‌الشعاع قرار دهد.
تأثیر بر شرکت‌های بورسی روغنی
انفجار مهیب در بندر شهید رجایی، به عنوان یک شوک ناگهانی و شدید، تأثیرات منفی متعددی بر شرکت‌های بورسی فعال در صنعت روغن نباتی ایران خواهد گذاشت. این تأثیرات را می‌توان در چند جنبه بررسی کرد.
1- افزایش هزینه‌ها و فشار بر سودآوری
- هزینه‌های لجستیک و واردات: توقف یا کندی عملیات در بندر اصلی کشور، شرکت‌ها را مجبور به استفاده از بنادر جایگزین (احتمالاً با ظرفیت کمتر یا مسافت دورتر) یا تحمل تأخیرهای طولانی می‌کند. این امر هزینه حمل و نقل و هزینه‌های جانبی واردات روغن خام (ماده اولیه اصلی) را افزایش می‌دهد.
- نوسانات ارزی: این‌گونه حوادث بزرگ و غیرمنتظره می‌تواند به بی‌ثباتی اقتصادی دامن زده و منجر به افزایش نرخ ارز شود (همانطور که گزارش اولیه ایران‌وایر به افزایش قیمت دلار اشاره داشت). افزایش نرخ ارز به طور مستقیم هزینه واردات مواد اولیه را برای شرکت‌های روغنی بالا برده و حاشیه سود آنها را (که پیش از این نیز تحت فشار قیمت‌گذاری دستوری بود) بیش از پیش کاهش می‌دهد.
2- اختلال در زنجیره تأمین و ریسک عملیاتی
- تأمین مواد اولیه: شرکت‌هایی که به طور خاص به واردات از طریق بندر شهید رجایی وابسته بودند، ممکن است در تأمین به موقع روغن خام مورد نیاز خود با مشکل مواجه شوند. این امر می‌تواند منجر به کاهش حجم تولید یا توقف مقطعی خطوط تولید گردد.
- موجودی‌های در معرض خطر: بخشی از مواد اولیه یا محصولات نهایی این شرکت‌ها ممکن است در زمان حادثه در انبارها یا محوطه‌های بندر شهید رجایی موجود بوده باشد. ریسک آسیب دیدن یا از بین رفتن این موجودی‌ها در اثر انفجار و آتش‌سوزی، یا حتی عدم دسترسی به آنها به دلیل توقف عملیات، یک ریسک مالی و عملیاتی جدی برای این شرکت‌ها محسوب می‌شود.
3- افزایش عدم قطعیت و جو منفی در بازار سهام
- کاهش پیش‌بینی‌پذیری این حادثه، پیش‌بینی روند سودآوری و عملکرد آتی شرکت‌ها را دشوارتر می‌کند و ریسک سرمایه‌گذاری در سهام این گروه را افزایش می‌دهد.
- واکنش بازار بعد از فروکش کردن هیجانات: به طور معمول، بازارهای سهام به اخبار منفی و حوادثی که عملیات شرکت‌ها را مختل می‌کند، واکنش منفی نشان می‌دهند. انتظار می‌رود سهام شرکت‌های روغنی در میان‌مدت، با فشار فروش مواجه شوند، زیرا سرمایه‌گذاران ریسک‌های افزایش‌یافته را در قیمت‌گذاری لحاظ می‌کنند. میزان این فشار به عواملی چون میزان وابستگی هر شرکت به بندر شهید رجایی، شفاف‌سازی در مورد میزان خسارات و سرعت بازگشت بندر به شرایط عادی بستگی دارد.
نتیجه‌گیری انفجار سهمگین بندر شهید رجایی
نتیجه این پیشامد فراتر از یک حادثه نقطه‌ای، چالشی چندوجهی برای اقتصاد ایران و به طور خاص، صنعت روغن خوراکی ایجاد کرده است. آسیب به مهم‌ترین دروازه تجاری کشور، نه تنها خسارات مالی هنگفتی به بار آورده، بلکه با ایجاد اختلال در زنجیره تأمین، افزایش هزینه‌های لجستیکی و وارداتی، و دامن زدن به عدم قطعیت اقتصادی، فشار مضاعفی بر تولیدکنندگان و بازار مصرف وارد می‌کند. شرکت‌های بورسی فعال در این صنعت نیز از این پس‌لرزه‌ها در امان نبوده و با افزایش ریسک‌های عملیاتی و مالی و جو منفی احتمالی در بازار در روزهای آتی سهام مواجه هستند. در چشم‌انداز پیش رو، سرعت و کیفیت مدیریت بحران، میزان شفافیت در اطلاع‌رسانی خسارات، و اتخاذ سیاست‌های حمایتی هوشمندانه، نقشی تعیین‌کننده در کاهش ابعاد منفی این بحران و بازگرداندن ثبات نسبی به این صنعت کلیدی خواهد داشت.
نویسنده مقاله : شرکت ابتکار شیمی سبز – دکتر میلاد چنگلوایی
شماره تماس بخش فروش : 
پاسخگویی واتساپ: 
تلگرام واحد فروش: 
ایمیل واحد فروش: 
دیدگاه شما با موفقیت ثبت شد.